Ses Tonları & Türleri Rehberi: Ses Aralığı Nedir?

Ses türleri belirlenirken en yaygın olarak kullanılan metotlar, ses kapasitesi ve tınısı üzerinden değerlendirme yapmaktır. Bununla birlikte anatomik özellikler, geçiş tonları ve tessitura çok önemli faktörlerdir. Bu değerlendirmelerin doğru şekilde yapılması durumunda, sanatçıdan en iyi performansı almak mümkün olacaktır. Ayrıca sanatçının sesi doğru bir yerde kullanıldığı için ses telleri zarar görmeyecektir.

Bir ses eğitmeni, şarkıcıları; tenor, soprano, bariton, bas gibi sınıflara ayırmayı en iyi şekilde yapabilmelidir. Bilindiği gibi çeşitli ses sınıflandırmaları içinde en yaygın olanı koro ve opera sınıflandırmasıdır. Ses tonları ve türleri, operadaki rolleri, potansiyel seslere vermek için yapılmaktadır.

Ses Aralığı Nedir?

Sesin türünü belirlemede en önemli faktörlerden biri sesin aralığıdır. O halde ‘Ses aralığı nedir?’ sorusunun cevabı kapsamlı şekilde anlatılmalıdır. Bu konudaki en önemli akustik değişken olan temel frekans değerini anlatarak, konuya giriş yapılacaktır. Uzun ses telleri, pes frekans oluşturacaktır. Kısa ses telleri ise tiz frekansların oluşumuna neden olacaktır.

Bir sanatçının ses türünü belirlemede ses aralığının önemli bir etken oluşturması için sanatçının sağlıklı bir ses frekansına sahip olması gerekmektedir. Bunun içinde sanatçının belli bir eğitimden geçmiş olması ve sesini kontrol edebilmesi önemlidir. Yoksa tespit doğru bir şekilde yapılamadığı gibi tespit edilen yanlış aralık yüzünden tartışmalı bir karar ortaya çıkacaktır.

Bazı uzmanlar ses aralığının sesin türünü belirlemede yeterli olmayacağını iddia etmektedirler. Örneğin; genç seslerde sesin oturmaması nedeniyle mezzo-soprano bir sesin, eğitim almamış genç soprano sesle aynı aralığa sahip olabileceği ihtimali bulunmaktadır. Kesin bir ses aralığının olgun vokaller için geçerli olduğunu söylenebilir. Bu nedenle eğitim sırasında genç bir öğrencinin ses aralığıyla ilgili kesin konuşmamak gereklidir.

Ses aralığı olarak yapılan sınırlamalar, eğitimli olan ve eğitimli olmayan seslerde, farklılık gösterecektir. İnsan sesi 1,5 oktav ile 2,5 oktav arasındadır. Yine insan için en pes nota kontra 43 Hz (F1),en tiz 2610 Hz(E7) olarak belirlenmiştir. Kadınlar 4000 Hz’e kadar ıslık sesi üretebilmektedirler. Çocuklar ise 3100 Hz’de ıslık tonlarını çıkarabilmektedirler.

Ses aralığına vokal aralığı da denilmektedir. Vokal aralık, bir insan sesinin çıkarabileceği en yüksek nota ile en düşük nota arasındaki ton mesafesidir. Sesin aralığı ile sesin türünü karıştırmamak gerekmektedir. Ses türünün ses aralığını kapsadığı unutulmamalıdır. Bir sesin türü belirlenirken sesin aralığı, ses ağırlığı, tessitura, ses tınısı gibi unsurlar etkilidir. Bu unsurlar sayesinde sanatçının ses türünü belirlemek mümkün olmaktadır.

• Şarkıcı şarkıyı söylerken çıkan sesin hafifliği veya ağırlığına, ses ağırlığı denilmektedir. Klasik müzikte ses ağırlığı sınıflandırmada en önemli özelliktir.
• Aynı frekansı çıkaran enstrümanlardaki ses farklılığına, ses tınısı denir.
• En rahat söylenebilen ses aralığına tessitura denilmektedir. Sesin eğitilmesi ile bu özellik, ses aralığındaki tüm notaları kapsayabilmektedir.

Ses Türleri Nasıl Sınıflandırılır?

Ses sanatçılarının sesleri, birtakım sınıflara ayrılmaktadır. Aynı sınıfa ayrılan seslerin birbirine benzeyen özellikleri bulunmaktadır. Genişlik, hareketlilik ve renk bakımından seslerde benzerlikler olabilir. Her bir ses ait olduğu sınıfta olması gereken ses özelliklerine sahip olmalıdır.

Sesler, kadınlara ait ses türü ile erkeklere ait ses türü olarak incelenmektedir. Kadınlara ait ses türü; soprano, mezzo-soprano ve alto olmak üzere üç gruba ayrılmaktadır. Bu üç grubun kendi içinde farklı alt grupları bulunmaktadır. Erkeklere ait ses türü ise tenor, bariton ve bas olmak üzere üç ana grupta toplanabilir. Operalarda ve büyük korolarda daha fazla ve ayrıntılı ses türlerine ihtiyaç olmaktadır. Mesela erkek ses çeşitleri dramatik tenor, lirik tenor, lirik bariton, dramatik bariton, bas buffo, bas bariton gibi farklı gruplar şeklinde detaylandırılmaktadır.

Kadın sanatçılarda ise alt ses türlerine örnek olarak; lirik soprano, dramatik soprano, dramatik koloratur, lirik altı gibi ses türleri verilebilir. Ses sınıflandırmasını yapanlar arasında Almanlar örnek verilebilir.  Alman opera evlerinin yirminci yüzyıl başlarında rolleri seçmek ve sınıflandırmak için oluşturdukları sisteme, fach sistemi denilmektedir. Bu sistemde sesler sınıflandırılarak kategorilere ayrılmıştır.

Tüm Ses Türleri & Tonları

Seslerin türleri özelliklerine göre incelendiğinde, birçok ses cinsinin kendine ait pozitif ve negatif yönleri olduğu görülecektir. Ses ile kişinin anatomik yapısında, her zaman tutarlılık görülmemektedir. Fakat ses türünü belirleyen en önemli etkenlerden biri ses teli yapısıdır. Ses telinin yapısına uygun müzikal yorumlamalar konusunda, bir gruplama yapabilmek mümkündür.

Mesela elastiki ses teli yapısına sahip olan birinin agilite yapabilme kabiliyetinin yüksek olması beklenir. Ayrıca gerekli eğitimi aldıktan sonra, müzikaldeki tiz pes geçişlerini kolayca başarması şaşırtıcı olmayacaktır. Yine dolgun ve kalın bir ses teline sahip kişinin doğru bir eğitim sürecinden sonra, pes tonlarında kararlı sesleri oluşturduğu gözlemlenecektir. Daha ince bir yapıya sahip olan ses telinin, doğru bir teknikle gerilemesi ve kapanması sonucu, kolaylıkla piano sesler oluşturması kaçınılmaz olmaktadır.

Ses tonları sınıflandırılması yapılırken ses teli gibi anatomik yapılara dikkatedilirse, bu durum bazı müzikal özellikleri beraberinde getirecektir. Şarkıcının kendi ses teli yapısını bilmesi, doğru bir ses türü tespitine neden olacaktır. Ses türüne göre eğitimden geçen sanatçı sahip olduğu ses türünün özelliklerini en verimli şekilde kullanmış olacaktır.

Operalardaki rollerde yapılan sınıflandırmada, kalın sesli karakterlerin daha çok kötü ve karamsar rollerde olduğu görülecektir. İnce sesli karakterler ise iyimser, naif ve benzeri duyguların aktarıldığı rollerde oynamaktadırlar. Tiyatrodaki rol dağılımı görünüm ve sesten daha çok duygu aktarımına odaklanmıştır. Opera karakterlerinde ise müzikal yapı daha fazla sese uygun karakterler oluşturma yönündedir.

Bu durumda; operadaki roller, kişilerin ses tonlarına uyacak şekildeki karakterlere göre biçimlenmektedir. Zaten operadaki müzikalde, ses tonlarının karakterine göre bestelenmektedir. Bir sanatçının sesine uygun rolde olması oyuncuya süreklilik ve performans konusunda kolaylık sağlayacaktır. Operada kullanılan alt ses türleri dramatik, lirik gibi gruplamalara ayrılmaktadır. Ses eğitmenlerinin kendi yorumları ile naif, tok, koyu, açık, parlak gibi benzetmeler kullanılarak bu sesler ortaya çıkacaktır. Rol tercihi yapılırken ses türü, ses türünün anatomik yapısı, ses türünün karakteri değerlendirilip uygun repertuar tercihleri yapılmaktadır.

Erkek Ses Tonları

Kontrtenor

Kontrtenor, en tiz erkek sesi olarak nitelendirilmektedir. Bu sınıfa giren birçok sanatçı, Barok dönemi kastratolar için yazılmış rolleri canlandırır. Genel olarak falsetto yöntemini kullanmaktadırlar. Bu nedenle bu sanatçıların sesi biyolojik etkenler sonucu oluşmamıştır. Daha çok yapay olarak üretilen bir ses türüdür.

Tenor 

Tenor ses sınıfı, erkeklerde çok az rastlanmaktadır. Bu yüzden çok makbul bir sestir. Bu sese sahip sanatçının eğitimi çok dikkat ve sabır istemektedir. Tenorler özelliklerine göre sınıflara ayrılmaktadır:

• Dramatik tenorler: Bu tenorlere THelden veya kahramanlık tenorleri de denilmektedir. Bu sesin rengi ve genişliği iyrik baritona benzemektedir.İsveç ve Norveçliler arasından en iyi dramatik tenorler çıkmaktadır.
• Lyrik tenorler: Sesin rengi daha aydınlık ve yumuşaktır. Bu sınıfa giren tenorler tiz sesleriyle İtalyan operasında başrol oynarlar.
• Legger tenorler: Legger tenorler, üçlü do’nun üzerindeki re’ye kadar çıkmaktadırlar. Hafif olarak sınıflandırılan bu sanatçılar, kuvvetli olmaktan çok, hareketlidirler.
• Buffo tenorler: Bu tenorlerde legger tenorler karakterindedir. Komik rollere uyan sanatçılardır.

Bariton

Peki, bariton nedir?

Bu ses, erkek ses tonları arasında orta kalınlıktadır. Bu ses üç kısma ayrılmaktadır:

• Dramatik baritonlar: Bu ses sınıfı renk yönünden yüksek bası andırmaktadır. Dramatik ve kuvvetli bir sestir.
• Lyrik baritonlar: Dramatik baritondan daha hareketlidir. Ses rengi bakımından dramatik tenora benzemektedir. Yumuşak ve parlak tizlere sahiptir.
• Legger baritonlar: Lyrik baritondan daha hareketlidir. Daha hafif bir sese sahip olup tenorlere de benzemektedir.

Bas

Bas, en kalın erkek sesidir. Bu ses sınıfında; bas proford, basbuffo, yüksek bas bulunmaktadır.

• Bas profond: Bu sınıftaki seslerin rengi koyudur ve pesleri kuvvetlidir. Bu sese sahip sanatçılar ciddi dramatik rollerde oynarlar.
• Bas buffo: Bu sesler renk bakımından daha az bir zenginliğe sahiplerdir. Bas profond ses sınıfından daha hareketlidirler. Fakat daha kuvvetli değillerdir. Operaların koleratuarlannı, parlondoloranı kolayca söylemektedirler. Bu sese sahip sanatçılar komik rollerde kullanılmaktadırlar.
• Yüksek bas: Bu sınıftaki seslerin pesleri diğer baslardan daha zayıf özelliktedir. Yüksek basların tizleri parlak ve rahat özelliktedir. Baritona yaklaşan özellikleri ile bol tizleri olan bas partilerinde başarılı performans göstermektedirler.

Kadın Ses Tonları

Soprano

• Koleratür soprano: Bu tür içerisinde en ince sopranodur. ‘Soprano nedir?’ sorusuna bu sanatçıların özellikleri sayarak devam edilebilir. Bu sanatçıların gırtlakları mükemmel bir hareket kabiliyetine sahiptir. Koleratür sopranolar birer ses cambazıdırlar. İyrik ve dramatik olmaktadırlar. Dramatik olanlar, güçlü bir sese, zengin bir renge sahip ustalardır. Bu sopranolar az rastlanan bir sese sahiptirler. Koleratur subret küçük kolerator seslerine denmektedir. Bu kişiler oyun operalarında, önemli roller almaktadırlar.
• Lirik Soprano: Bu tür seslerin yumuşaklığı ve tizlerinin berraklığı en önemli özellikleridir. Sopranolar arasında en çok rastlanan sınıf budur.
• Genç dramatik soprano: Dramatik sopranodan daha aydınlık bir renk tonuna ve yumuşak bir karaktere sahip bir sestir. Ayrıca daha hareketlidir. İtalyan operasındaki kahraman kadın rolleri bu türde sese sahip olanlara verilmiştir.

Mezzosoprano

Soprano ile alto arasında kalan ses sınıfıdır.

Kontralto

Kontralto en kalın özelliğe sahip kadın sesidir. Çok az bulunan bir cinstir. Bu ses peslerde erkek sesine benzemektedir. Alto sesinin rengi sıcak ve koyudur. Eğitimi en zor olan kadın sesi bu türdür. Oratoryo ve sahne kontraltosu olmak üzere iki çeşittir.

• Oratoryo Korıtraltosu: Renkli, zengin ve ağır bir ses olup eski eserleri seslendirmekte kullanılmaktadır.
• Sahne kontraltosu: Karakter rollerinde görülen, dramatik ve renkli bir sestir.

Erkek Ses Tonları

• Kontrtenor: Güçlü,parlak,duygusal ve incelikli bir erkek sesidir. Ses rengi kadın sopranoya benzemektedir. Bu ses modern operada daha çok yer almaya başlamıştır. Bu sesin örneğini ‘Bir Yaz Gecesi Rüyası’ adlı operada görmek mümkündür.
• Tenorler: Tenor nedir? En yüksek erkek sesi tenordur. Wagler operaları kuvvet ve dayanıklılık isteyen sanatsal faaliyetlerdir. Bu operaların önemli tenor partileri, bu sanatçılar için yazılmıştır.
• Lyrik tenorler: İtalyan operasında lyrik tenorler, baş erkek rollerinde olmaktadır. Bu sanatçıların tizleri parlak özelliktedir.
• Dramatik tenorler: Bu sanatçılar lirik bariton sanatçılarına karakteristik olarak benzemektedirler. Dramatik tenorler bariton repertuarlarını kolayca okuyabilirler.
• Legger tenorler: Eski oyun operalarında bu sanatçılar sıkça görülmektedirler.
• Bariton: Bariton, tenor ile bas arasındaki ses tonudur. En meşhur baritonlara biri The White Buffalo ismiyle Amerikalı şarkıcı Jake Smith’tir.
• Dramatik bariton: Bu ses tonu koyu ve geniş aralıklıdır. Kahramanlık operalarında karakter rollerde oynayan sanatçıdır.
• Legger bariton: İtalyan operalarında sıkça kullanılan sanatçılardır.
• Bas bariton: Bu sanatçılar bas repertuarının belli bölümünü okuyabilmektedirler. Ciddi ve koyu bir ses tonudur.
• Bas: Herkeste bulunmayan en kalın erkek sesidir. Leonard Cohen bas sese sahip bir sanatçıdır. Bu sanatçı Dance Me To The End of Love, Suzanne gibi eserleriyle tanınmaktadır.
• Bas profund ve kontro bas: Ciddi ve koyu ses tonlarıdır. Operalarda bu bas ses tonları yaşlı insanları seslendirmektedir. Ayrıca bu ses türü, kalın ses tonları için ideal seslendirme yapabilirler.
• Bas buffo: Komik rollere uyan seslerdir. Bu sanatçıların ses renkleri orta derecededir.

Kadın Ses Tonları

• Soprano: Soprano en tiz kadın sesidir. İtalyan opera sanatçısı Cecilia bartoli ünlü bir sopranodur. Çok yönlü olan bu sanatçı, hem soprano hem de mezo-soprano rollerini başarıyla icra edebilmektedir.
• Lirik soprano: Sıcak ve melodik bir ses olup lirizmi kapsamaktadır. Bu sanatçılar genel olarak mükemmel oyunculardır. Şarkı söylediklerinde derin duygu ve tutku barındırmaktadırlar. Mozart -Sihirli flüt (Pamina) ve Puccini-La Boheme (Mimi) söyledikleri eserlerden bazılarıdır.
• Lirik leje soprano: Bu sanatçıların seslerinin tizliği ve agilitesi gayet iyidir. Bu sebeple bazı koloratur partilerini icra edebilirler. Puccini-Gianni Schicchi (Lauretta)icra ettikleri eserdir.
• Lirik spinto soprano: Kadın ses türleri arasında, genç dramatik soprano sanatçılarıdır. Geniş volümlü ve kuvvetli, fakat olgunlaşmamış ses tonuna sahiptirler. Puccini –Madame Butterfly (Cio-Cio San) eserini seslendirmektedirler.
• Dramatik soprano: Güçlü ve zengin tınılı bir sese sahip olan sanatçıların, koyu sesleri doğal bir şekilde fark edilmektedir. Dramatik soprano ses olarak ilginç bir yapıya sahiptir. Bu ses türünü Alman, Fransız ve İtalyan besteciler farklı şekilde ele almışlardır. Bu sese sahip sanatçılar, Fransız ve İtalyan operalarında trajik ve kırılgan rollerde yazılmışlardır. Almanoperalarında ise mitselefsaneler olarak, rollere bürünmüşlerdir. Puccini (Tosca) ve Verdi (Aida) gibi eserleri icra ederler.
• Subret: Bu ses türü, genç kız veya hizmetçi rollerinde oynamaktadır. Özellikle Fransız komedilerinde hizmetçi anlamına gelen bu ses türü, hafif, parlak ve agilitelidir. Lirik seslere lirik subret denilmektedir. Tizleri olan ufak sesler ise koloratur subret olarak sınıflandırılmaktadır. Bu sese sahip sanatçıların repertuarında, Mozart (Bastienne) ve Donizetti (Giannetta) yer almaktadır.
• Koloratur soprano: Bu ses türü esnek olup tizleri agilitesi çok iyidir. Bu sese sahip sanatçının repertuarı do (1)-fa (3) arasındadır. Kendi içinde ikiye ayrılmaktadır. Lirik koloratur soprano; parlak ve esnek olup tizleri rahattır. Bu sese sahip kişiler hızlı nota pasajlarını kolaylıkla icra edebilirler. Bu sanatçılar, Offenbach – Hoffmann’ın Masalları’nı (Olympia) seslendirmektedirler. Dramatik koloratur soprano; bu ses daha koyu duyulan esnek ve tizleri rahat bir türdür. İzleyiciyi dramatik etkileme gücü yüksektir. Bu ses türü dramatizmi doğal bir şekilde yansıtmaktadır. Sese sahip sanatçılar, Mozart-Sihirli flüt (Gece Kraliçesi) eserini icra etmektedirler.
• Mezzo-soprano: Mezzo-soprano, opera eserlerinde ikinci derece rollerde oynayan sanatçılardır. Bu sanatçılar, cadılar, baştan çıkarıcı kadınlar ve dadılar gibi rolleri üstlenmektedirler.
• Kontralto: Bu sanatçılar en pes kadın sesine sahiptir. Acapella düzenlemelerinde seslendirme icra ederler. Operada genel olarak kötü karakterde rol alırlar. Amerikalı şarkıcı Cher en ünlü altolardan biridir.

Sonuç olarak; kadınlarda ses türü soprano, mezzo-soprano ve alto diye üç ana sınıfa ayrılmaktadır. Erkeklerde ise ses türü tenor, bariton ve bas olmak üzere üç ana grupta sınıflandırılmaktadır. Yukarıda bahsedildiği gibi opera literatürü daha fazla ses türü sınıflandırmasını gerektirmektedir.

Mesela erkeklerde tenor buffo, dramatik tenor, lirik tenor, bariton, lirik bariton, bas bariton, bas buffo, bas gibi opera sesleri bulunmaktadır. Yine kadınların ses türlerinde lirik alto, alto, lirik mezzo, srinto soprano, dramatik soprano, koloratur soprano, legger soprano gibi alt gruplar yer almaktadır. Bu tür ayrımların yapılması operada sanatçının sesine, ses yapısına ve ses karakterine uygun rolü doğru şekilde saptamak için gereklidir. Böylece sanatçı ses türünü bilerek kendini eğitecektir. Ses tonunu yıpratmadan sağlıklı bir şekilde kabiliyeti olan role bürünecektir.