Kopuz nedir sorusuna geçmeden önce biraz kopuz hakkında genel bilgiler verebiliriz. Türk kültürü ve müziğinde değerli bir yere sahip olan kopuz, aynı zamanda milli bir çalgı olma özelliğine de sahiptir. Kopuz, her yönüyle Türk kültürünün eşsiz bir çalgısı ve halkın her alanda kullanabildiği bir öncü müzik aleti olmuştur.
Gelin şimdi kopuz ne demek ve nedir? sorularına birlikte bakalım.
Kopuz Nedir?
İçindekiler
Kopuz, Türkler tarafından kullanılan üç telli bir Türk sazıdır. Türk ve Altay halkları tarafından kullanılan bir çalgı olan kopuz, bağlamanın atası olarak da bilinir. Teknik olarak yapısı itibariyle de bağlama grubu içerisinde değerlendirmek doğru olur. Peki, kopuz çeşitleri nelerdir?
Türk kültürü ve müziğinde değerli bir yere sahip olan kopuz aynı zamanda milli bir çalgı olma özelliğini de korumaktadır. Kopuz kelimesinin ‘Kop’ kelime kökünden türediği görüşleri bulunur. Kopmak kelimesi aynı zamanda koşmak anlamında Anadolu’da ve Türk ellerinde kullanılan yaygın bir eylemdir. Kopuz, Türk toplulukları arasında farklı söyleyişlere sahiptir. Örneğin; kobuz, kobus, kobız, kobıs, kupus, kubuz komuz, komus, komıs, gopuz, gupuz vb. ses değişmeleriyle meydana gelen farklılıklardır.
Kopuz Nasıl Çalınır?
Kopuz yapı itibariyle Kemençeyi de andırdığından çalma ve tutma biçimleri de kemençeyle oldukça benzerlik gösterir. Kopuzun at kılıyla yapılan kiriş kısmı gerdirilerek zilleri hareket ettirilir. Bu zillerin hareket etmesiyle birlikte fark edilir düzeyde bir ses ve ritim ortaya çıkar.
Kopuz Tarihi
Kopuz, tarihi oldukça eskilere dayanan bir Türk halk müziği çalgısıdır. Yaklaşık olarak 9. yüzyıllarda Osmanlı Saray müziğinde kullandığı tahmin edilen kopuz, bu ismi de ilk kez Osmanlı döneminde aldığı söylenir. Ancak kopuz tarihi kapsamında süreç açısından baktığımızda kaynaklar doğrultusunda bin yıla ulaşan bir geçmişe ve kültüre sahip diyebiliriz.
Bazı kaynaklara göre kopuz kelimesi, çalgı olarak ilk kez Uygur metinlerinde kullanılmıştır. Kopuz çalgısı hakkında en kapsamlı bilgileri Kaşgarlı Mahmut’un eseri olan Divan-ü Lügat-it-Türk isimli eserinde bulabiliriz. Bu eser aynı zamanda kopuzu günümüze ulaştıran eserlerden birisidir.
Kopuz çalgısının ilk kez Dede Korkut tarafından kullanıldığı konusunda bilgiler vardır. Bu çalgının bir kutsallık ifadesi olduğu ve Dede Korkut, kopuz çalmaya başladığı zaman bütün doğanın durup onun sesini dinlediği gibi görüşler de bulunur.
Kopuz, biçim olarak bağlamaya oldukça benzemekle birlikte sesi bakımından da bağlamayla benzer özelliklere sahiptir. Aynı zamanda Türkler için oldukça kutsal ve değerli bir çalgı niteliğindedir.
Kopuz çalgısının şaman kültüründe de önemli yere sahip olduğu söylenmekle beraber telli kopuzun burgu şeklindeki kısımlarının güneşi ve ayı temsil ettiği, gövdede yer alan köprünün ise alt kısmının yeri, üst kısmının göğü simgelediğine inanılmaktadır.
Kopuz Neyden Yapılır?
Türklerin kültüründe önemli bir yere sahip olan kopuz, yarı hayvan derisi ve diğer yarısı da tahtadan yapılan armut biçiminde bir çalgıdır.
Kopuz çalgısını bölümlere ayırmak istersek 6 bölüme ayırabiliriz: sap, örtü, helezonlar, perdeler ve teller.
Kopuz çalgısının kirişleri at kılından yapılır. Sap kısmına da metalik olacak şekilde ziller yerleştirilir.
Kopuz Türklerin Mi?
Kopuz, Türklerin varlığının başlangıcından beri mevcut olmakla beraber Türklerle adeta bütünleşmiştir. Türk halkının milli ve manevi bir simgesi haline gelmiş, elden ele dolaşmış ve Türkülere eşlik eder olmuştur.
Kopuz çalgısı, Türklere mi ait olduğu sorusunun cevabını Dede Korkut’ta bulabiliriz. Çünkü kopuz Türk kültüründe efsanevi olmakla birlikte kutsallığını da yaşatmış ve bunun en güzel örnekleri Dede Korkut eserinde yansıtıla gelmiştir.
Kopuz çalgısı aynı zamanda Türk halk müziği ve Türk şiirinin ayrılmaz bir parçası haline gelmiş, halk tarafından coşkuyla ve saygıyla çalınmıştır. Türk halklarının eğlencelerinde ve müzik şenliklerinde önemli bir yere sahip olan kopuz çalgısının bazı kaynaklarda hastalıkların tedavisinde bile kullanıldığı söylenir. Türklerin şaman kültüründe de kopuz çalgısından çıkan ses yardımıyla ataların ruhlarıyla bağlantı kurduğuna inanılır.
